Najwyższa Izba Kontroli w czerwcu tego roku skontrolowała Ośrodki sportu i rekreacji (OSiR-y) na terenie całego kraju. Czemu miała służyć kontrola?
Jak czytamy w dokumencie stworzonym przez NIK, działania władz samorządowych w zakresie kultury fizycznej nie powinny ograniczać się do organizowania imprez, lecz mieć charakter systemowy, oparty na długofalowej strategii wsparcia sportu i rekreacji. Władza publiczna powinna popularyzować korzyści płynące ze sportu i rekreacji, organizować zajęcia sportowo-rekreacyjne, zapewniać kadrę instruktorską oraz budować i utrzymywać obiekty sportowo-rekreacyjne. Ośrodki sportu i rekreacji tworzone przez samorządy są ważnymi elementami strategii wsparcia sportu i rekreacji. Programy Ministra Sportu i Turystyki, dotyczące wsparcia budowy infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, powinny również przyczynić się do zwiększania aktywności fizycznej społeczeństwa.
W 2018 r. budżet na rozwój infrastruktury sportowej, w ramach wszystkich programów Ministra, wynosił 516,1 mln zł. Według szacunków wynikających z badania kwestionariuszowego NIK ok. 28% polskich gmin posiada wydzielone jednostki samorządowe realizujące zadania z zakresu kultury fizycznej (ośrodki sportu i rekreacji). Dokładna liczba takich jednostek nie jest znana, ale można szacować, że jest ich w Polsce ok. 700. Najczęściej funkcjonują one w formie samorządowych jednostek budżetowych, ale również jako spółki prawa handlowego lub samorządowe zakłady budżetowe.
Jak wykazała kontrola, OSiR-y najczęściej skrupulatnie i na bieżąco dbają o stan techniczny infrastruktury, choć zdarzają się tu pojedyncze nieprawidłowości. Za tworzenie warunków dla rozwoju sportu odpowiadają jednostki samorządu terytorialnego. Określają one w tym celu okresowe cele i działania strategiczne. Wsparciem dla jednostek samorządu są odpowiednie programy Ministra Sportu i Turystyki, wspierające zarówno wysiłki na rzecz popularyzacji sportu i rekreacji w społeczeństwie, jak i budowę sprzyjającej temu infrastruktury.
Opracowany w resorcie Program Rozwoju Sportu do roku 2020 (Program) w należyty sposób wytyczył ramy w tym zakresie. Był też w pełni dostępny dla wszystkich gmin i OSiR-ów. Udział dotacji z MSiT w wydatkach gmin na kulturę fizyczną stanowił około 10%, zaś pozostałe 90% gminy finansowały z innych źródeł. NIK uznaje, że Minister powinien w dokumentach strategicznych jeszcze szerzej uwzględniać działania podejmowane na rzecz rozwoju kultury fizycznej w jst.
Dotacje MSiT na inwestycje w samorządowe obiekty sportowe są przyznawane i rozliczane prawidłowo – dotyczy to także tych zarządzanych przez OSiR-y. Minister skutecznie sprawuje też nadzór nad realizacją zadań zleconych dotyczących inwestycji sportowych i upowszechniania sportu.
Działające w ramach Programu gminy zapewniają ludności warunki do uprawiania sportu i rekreacji, przy czym wskaźniki są zdecydowanie lepsze tam, gdzie gminy utworzyły wyspecjalizowane jednostki samorządowe, czyli OSiR-y. Dotyczy to 28% gmin. Oferta sportowo-rekreacyjna jest tam bardziej różnorodna i łatwiej dostępna, bardziej odpowiada więc także potrzebom mieszkańców. W 72% gmin zadania pełnione gdzie indziej przez OSiR-y wypełniają same urzędy gmin.
Gminy z funkcjonującymi OSiR-ami na działania z zakresu upowszechniania sportu i rekreacji wydają średnio 2,5 razy więcej od gmin, gdzie OSiR-ów nie powołano.
Przeciętny udział wydatków na kulturę fizyczną (dział 926) w wydatkach ogółem w Polsce oraz skontrolowanych gminach w latach 2015-2018 (w %).
Część gmin określa strategiczne cele w omawianym obszarze w odpowiednich dokumentach – czasem jednak czyni to w sposób ogólnikowy, nie precyzując zakładanych wskaźników, które zamierzają osiągnąć.
Czy Gmina posiada dokument strategiczny określający cele i działania na rzecz rozwoju aktywności fizycznej mieszkańców?
Nie wszystkie gminy monitorują stan realizacji założonych celów bądź zgodność tej realizacji z założeniami przyjętej strategii. NIK stwierdziła brak ewaluacji lub nieprawidłową sprawozdawczość i ocenę postępów realizacji strategii i/lub celów strategicznych z zakresu rozwoju aktywności fizycznej w czterech skontrolowanych gminach: Augustów, Krotoszyn, Piaseczno i Trzebnica.
OSiR-y są wyposażone w niezbędną infrastrukturę, a ich stan z reguły nie zagraża bezpieczeństwu.
Badanie kwestionariuszowe NIK wykazało, że OSiR-y dysponują najczęściej boiskiem piłkarskim (73% odpowiedzi), halą sportową (53,6%), kortem tenisowym (49,5%), stadionem lekkoatletycznym (33,4%) oraz całorocznym basenem krytym (35,5%).
Kontrolerzy stwierdzili jednak lokalne nieprawidłowości, o których powiadomione zostały inspektoraty nadzoru budowlanego – np. w Augustowie burmistrz nie zadbał o usunięcie uszkodzeń na pływalni miejskiej, w Poznaniu strop siłowni fitness nie spełniał norm obciążenia. Obiekty nie zawsze poddawane są regularnym kontrolom stanu technicznego.
Gospodarka finansowa OSiR-ów prowadzona jest z reguły prawidłowo. NIK stwierdziła pojedyncze przypadki naruszania przepisów o udzielaniu zamówień publicznych (w dwóch OSiR-ach) i brak procedur dotyczących gospodarki kasowej i towarowej (jeden OSiR). Nieprawidłowości te nie miały wpływu na kontrolowaną działalność. Dotacje też najczęściej są prawidłowo ewidencjonowane i rozliczane.
W Trzebnicy kontrolerzy stwierdzili włączenie działań na rzecz promocji sportu i rekreacji do obszaru działań z zakresu kultury, co ograniczyło przejrzystość finansowania tych dwóch rodzajów działalności.
OSiR-y realizują swoje cele poprzez organizację zajęć sportowych i rekreacyjnych, współzawodnictwa sportowego, przygotowywanie imprez sportowo-rekreacyjnych i turystycznych. Zadania te ośrodki realizują samodzielnie i/lub we współpracy z organizacjami pozarządowymi, klubami sportowymi lub podmiotami prywatnymi. Liczba uczestników tych zajęć i imprez systematycznie rośnie w większości gmin.
Cele na rzecz rozwoju aktywności fizycznej w pełni zrealizowano w 36,2% ankietowanych gmin, zaś częściowo w 56,9% gmin. Gminy z funkcjonującym OSiR-em częściej osiągały cele na rzecz rozwoju aktywności fizycznej mieszkańców zakładane w dokumencie strategicznym niż gminy bez takich jednostek (45% wobec 29%).
Wnioski
Mając na uwadze wyniki kontroli, Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje do:
Ministra Sportu o:
- pełniejsze uwzględnianie działań podejmowanych na rzecz rozwoju kultury fizycznej w jednostkach samorządu terytorialnego przy przygotowaniu i wdrażaniu dokumentów strategicznych Ministra.
Gmin o:
- monitorowanie i dokumentowanie efektów podejmowanych działań w zakresie stworzenia warunków sprzyjających rozwojowi sportu i rekreacji;
- podjęcie skutecznych działań w celu naprawy uszkodzeń obiektów sportowych w sytuacji, gdy dalsze zaniechania mogą przyczynić się do katastrofy budowlanej;
- realizację zaleceń wynikających z przeglądów rocznych i pięcioletnich stanu technicznego obiektów sportowych;
- wzmocnienie nadzoru nad realizacją budżetu jednostki samorządu terytorialnego, o którym mowa w art. 247 ust. 2 ufp, w szczególności w zakresie prawidłowego udzielania i rozliczania dotacji podmiotowych dla samorządowych instytucji kultury.
OSiR-ów o:
- poprawę stanu technicznego obiektów sportowych;
- przeprowadzanie obowiązkowych, okresowych kontroli stanu technicznego, wyłącznie przez osoby posiadające uprawnienia, wszystkich obiektów OSiR, zgodnie z art. 62 ustawy Prawo budowlane, a także prawidłowe prowadzenie książki obiektu budowlanego;
likwidację barier w dostępności dla osób z niepełnosprawnościami ruchowymi; - sporządzanie rocznych programów działalności, stosownie do postanowień statutu;
stosowanie jednolitych zasad ujmowania w księgach OSiR środków trwałych przyjętych w użyczenie od Gminy, w tym wyksięgowanie z bilansowej ewidencji księgowej przyjętych w użyczenie od Gminy środków trwałych będących własnością Gminy.LINK DO WYNIKÓW KONTROLIŹródło: materiały prasowe
Fot. Julian Ebert/Unsplash
